Toezichtsonderzoek naar de dreigingsevaluatie ten aanzien van “in België aanwezige opposanten van autoritaire regimes” door het OCAD
Naar aanleiding van de controverse rond het toekennen van visa aan een Iraanse delegatie die in juni 2023 Brussel bezocht, en een eerste toezichtonderzoek daaraan gewijd1, verzocht de Begeleidingscommissie van de Vaste Comités P en I om een tweede, ruimer toezichtonderzoek te openen “naar de manier waarop het OCAD een evaluatie maakt van de dreiging ten aanzien van opposanten van autoritaire regimes die in ons land verblijven” (vrije vert). In dit onderzoek kozen de Comités ervoor om in het bijzonder te kijken naar (1) het wettelijk en reglementair kader waarbinnen het OCAD handelt en de bevoegdheden waarover het (al dan niet) beschikt bij de analyse van “autoritaire regimes” en hun activiteiten in België en (2) in voorkomend geval, op welke manier het OCAD overgaat tot de analyses en evaluaties van de potentiële dreigingen ten aanzien van opposanten van die regimes. Er werd ook onderzocht hoe relevant de begrippen "autoritaire regimes" en "opposanten" zijn, en hoe het OCAD deze begrippen in de praktijk toepast.
De analyse van het wettelijke kader bevestigde dat mogelijke terroristische of extremistische dreigingen tegen "opposanten van autoritaire regimes die in België aanwezig zijn" binnen het bevoegdheidsdomein van het Coördinatieorgaan vallen. Het OCAD kan dus punctuele evaluaties en/of strategische analyses uitvoeren over dit thema. In de praktijk bleken de begrippen “autoritair regime” of “opposant van die regimes” geen begrippen waarop het Coördinatieorgaan zich baseert om het initiatief te nemen tot dreigingsanalyses of -evaluaties. Er is geen systematische opvolging (en dus ook geen definitie of operationalisering) van deze categorieën, al kunnen ze incidenteel wel opduiken in evaluaties. Het OCAD kon geen cijfers voorleggen over het aantal evaluatieverzoeken dat het ontvangt met betrekking tot mogelijke dreigingen die verband houden met (opposanten van) een zogenaamd autoritair regime. Volgens het Coördinatieorgaan zijn de vragen om evaluatie van de dreiging tegen in België aanwezige opposanten over het algemeen afkomstig van het Nationaal Crisiscentrum en van de Centrale directie van operaties inzake gerechtelijke politie van de Federale politie.
Naar het voorbeeld van de punctuele dreigingsevaluaties, worden de strategische analyses van het OCAD altijd opgestart op basis van informatie over (potentiële) extremistische en/of terroristische dreigingen in België of tegen Belgische belangen in het buitenland. Sinds 2020 heeft het OCAD bijvoorbeeld verscheidene analyses gewijd aan de terroristische en extremistische dreigingen gelinkt aan het Iraanse regime als gevolg van de poging tot aanslag tegen een massabijeenkomst van opposanten van het regime in Teheran in Villepinte (Frankrijk) in 2018 en de aanhouding in België in dat verband van een Belgisch-Iraans koppel. Dergelijke dreigingen worden door het OCAD omschreven als vallend onder een "aan het buitenland gelinkte context" of een "context van politieke oppositie in het buitenland of van interstatelijke dreiging". Met deze termen omvat het Coördinatieorgaan "alle actoren en dreigingen die verband houden met buitenlandse conflicten en/of politieke spanningen die een zekere impact hebben in ons land".2 De Vaste Comités P en I stelden echter vragen bij deze dreigingscategorie, waarvan de benaming varieert van document tot document, en riepen op tot verduidelijking van deze analysecategorie en haar reikwijdte.
Het onderzoek kon vaststellen dat middelen van het OCAD in de allereerste plaats worden gewijd aan de opvolging van de dreigingen in België.
Tot slot wees het onderzoek van de Vaste Comités P en I op de vaagheid omtrent de opdracht van het OCAD met betrekking tot een "statelijke dreiging". In maart 2022, na de invasie van Oekraïne door Rusland, gaf de Nationale Veiligheidsraad het OCAD de opdracht om dreigingen vanuit
Rusland te onderzoeken, ongeacht hun aard ("all-threat assessment"). De Comités oordeelden dat een dergelijk mandaat een mogelijke uitbreiding van de bevoegdheden van het OCAD inhoudt, die verduidelijkt en, indien nodig, wettelijk verankerd moet worden.
[1] Zie VASTE COMITES P & I, Toezichtonderzoek naar de informatiepositie en de betrokkenheid van het OCAD ter gelegenheid van het bezoek van een Iraanse delegatie aan Brussel van 12 tot 15 juni 2023 voor de Brussels Urban Summit, Vast Comité P 2023-010230 – Vast Comité I 2023.306, november 2023.
[2] OCAM, Threat Trajectory 2023-2024, réf. DOC OCAM/D/474035/139, p. 19.